Šta su mape uma i zašto su dobre za vaše dete?

milan.budimkic / / Blog, I-IV, Kombinovani, Nacionalni, V-VIII / 08.08.2019

Šta su mape uma i zašto su dobre za vaše dete?

Postoje brojni načini i tehnike učenja koji omogućavaju osnovcima da što efikasnije usvoje veliki broj informacija, brže savladaju određenu oblast i rezimiraju lekciju koju su prešli ili da se brzo pripreme za kontrolni. Međutim, jedna od najefikasnijih tehnika jesu mape uma.

Šta su mape uma?

Mape uma su izuzetno jednostavan i efikasan način za pamćenje i razvrstavanje velikog broja informacija u našem mozgu. Oko glavnog pojma, pomoću boja, slova, simbola i linija, razvrstavaju se drugi koji su sa njim u vezi i tako se na vizuelno upečatljiv, ali i logički koherentan način dobija dijagram odgovarajućeg koncepta.

Zapravo, mape uma podsećaju na sliku drveta, gde je stablo centralni pojam, iz koga se pružaju grane koje predstavljaju ostale pojmove u vezi sa njim.

Ova tehnika je uspešna jer odgovara načinu na koji funkcioniše naš mozak. Pre svega, zato što naš mozak voli slike. Osim toga, prema teoriji o dve hemisfere mozga, leva kontroliše logičko razmišljanje, analizu i detalje, a desna je kreativna, imaginativna i pravi asocijativne veze. Mape uma su efikasne zato što podjednako stimulišu obe hemisfere mozga, što dovodi do dugotrajnog pamćenja.

Postoji više vrsta mapa uma: neke koriste slike, druge simbole, treće reči, međutim, jedno im je svima zajedničko:

• organizaciona struktura koja se prostire od centra.

Najjednostavnije rečeno: mapa omogućava prostorno poimanje dugačkih i linearnih količina informacija koje se tako pretvaraju u šarene, lako pamtljive i organizovane dijagrame koji funkcionišu na način koji odgovara strukturi našeg mozga. Zbog toga se lako mogu prilagoditi za osnovce.

Mape uma moguće je koristiti u najrazličitije svrhe:

• za generisanje, vizuelizaciju, strukturisanje i klasifikaciju ideja;
• za hvatanje beležaka i rezimiranje;
• za brainstorming;
• za učenje;
• za donošenje odluka;
• za rešavanje problema.

Kada počinje njihova popularizacija?

Iako se smatra da je ovaj način razvrstavanja informacija prisutan još od antike, mape uma je popularizovao Toni Buzan u BBC-jevim emisijama „Use your head” i istoimenim knjigama. Buzanov koncept zasnivao se na organizaciji informacija putem dijagrama u obliku drveta, uz upotrebu boja i reči napisanih velikim slovima.

Buzan se suprotstavio tradicionalnom načinu prezentovanja informacija sleva nadesno i odozgo nadole, tvrdeći da čitaoci zapravo stranicu skeniraju na nelinearan način. Ovo znači da su mape uma posebno pogodne za digitalno doba. Naime, stručnjaci su utvrdili da prilikom čitanja teksta sa ekrana naše oko upravo skenira stranicu na nelinearan način. Zbog toga su mape uma izuzetno dobre za današnje generacije koje većinu edukativnih i zabavnih sadržaja konzumiraju upravo u digitalnom formatu.

Kako mape uma pomažu vašem detetu u učenju?

Mape uma za decu predstavljaju šaren i pregledan dijagram koji organizuje informacije u hijerarhijskom vidu. To znači da jednim pogledom na ovu mapu dete stiče utisak na koji način delovi funkcionišu u celini, kao i kakve su veze između svakog od njih.

Dakle, zahvaljujući mapama uma deca istovremeno dobijaju uvid u celinu, ali i bolje razumeju njene delove, kao i logičke odnose između njih. Na taj način osnovci određenu oblast uče sa dubljim razumevanjem, što dovodi do dugotrajnog pamćenja jer, umesto da uče napamet velike količine informacija, deca zapravo razumeju koncept po kome se te informacije organizuju u celinu. Zahvaljujući ovakvom učenju sa razumevanjem, kao i strukturisanom i živopisnom izgledu mapa uma, deca pomoću njih mogu dugo da pamte pređeno gradivo.

Mnogi ljudi koji koriste ovu tehniku izjavili su da su im mape uma lakše za pamćenje, razumevanje, ali i stvaranje novih ideja. Ovakve uvide potvrđuju i istraživanja:

• 80% studenata smatra da im je ova tehnika pomogla u razumevanju koncepta i ideja iz prirodnih predmeta;
• korišćenje ove tehnike poboljšava pamćenje teksta za 10% za razliku od tradicionalnih metoda učenja, kod kojih je ovo povećanje samo 6%;
• utvrđeno je da su mape uma efektnije od jednostavnog čitanja teksta, prisustvovanja predavanjima, pa čak i od učestvovanja u diskusiji na časovima i pisanju sažetaka.

Crtanje mape uma

Zapravo, izrada mape uma za bilo koju temu uglavnom je vrlo jednostavna. Olakšavajuća okolnost je što čak ne morate ni da mislite u nekom logičkom sledu, već možete jednostavno zapisivati ideje tako što ćete ohrabriti dete da pravi slikovitu asocijaciju na zadati pojam, a nakon toga ih organizovati.

Međutim, ukoliko želite da pomognete svom detetu da najlakše napravi sopstvenu mapu uma, najbolje bi bilo da se držite sledećih koraka:

1. Odredite glavnu temu i zapišite/nacrtajte je u centar papira;
2. Razmislite i prodiskutujte o tome koja je asocijacija na dati pojam i tako odredite podteme i u vezi sa glavnim konceptom. Upišite svaku od njih tako što ćete iscrtavati linije od centra;
3. Kako bi mapa bila pregledna i korisna, koristite najkraće moguće fraze ili čak samo po jednu reč;
4. odajte po neku sliku za svaku reč, frazu/temu kako biste ih lakše zapamtili i svojoj mapi dali živopisniji izgled;
5. Zajedno sa detetom smislite makar po dve tačke za svaku podtemu i nacrtajte grane ka njima.

Crtanje mape uma predstavlja vrstu učenja

Za mape uma važi činjenica da je proces njihovog pravljenja podjednako važan kao i završni rezultat. Naime, dok unose pojmove na mapu, učenici istovremeno razmišljaju o njima, upoznaju ih kako bi mogli da odrede tačno mesto koje oni zauzimaju. Na taj način, dok prave mapu, oni istovremeno usvajaju i razumevaju informacije. A kada je mapa jednom napravljena, dovoljan je jedan pogled na nju da se prisete važnih detalja.

Zapamtite: što više crteža mapa uma i vaše dete će svaku sledeću praviti brže i lakše. Jednostavno, čim bude učilo novo gradivo, razmišljaće na koji način može da ga predstavi kroz mapu uma i tako će u startu imati bolje šanse da naučeno shvati i upamti.

Takođe, danas postoje mnoga softverska rešenja koja omogućavaju učenicima, njihovim nastavnicima i roditeljima da sami kreiraju mape uma na bilo koje teme. Jedna od njihovih prednosti jeste što mogu lako da se podele sa ostalim učenicima i tako koriste u diskusiji na času. Osim toga, edukativne aplikacije kao što je ova spajaju zabavu i učenje i tako motivišu učenike da ih duže i efektnije koriste.

Benefiti mapa uma za osnovce

Brojne su prednosti koje korišćenje ove tehnike ima za učenike u osnovnoj školi:

• prostorno poimanje velikog broja informacija kroz samo jednu mapu;
• brže usvajanje gradiva u odnosu na tradicionalne vidove učenja;
• podsticanje kreativnosti;
• lako deljenje mapa u elektronskom formatu za diskusije na času;
• lakše hvatanje beleški i sumiranje lekcije;
• zabavan i motivišući proces pravljenja koji učenici zaista vole,
• aktiviranje učenika kroz predlaganje ideja i ucrtavanje novih pojmova na mapu.

Koje veštine stiču osnovci pomoću ovih mapa?

Crtanje mape uma predstavlja konstruktivan proces koji angažuje učenika, zahvaljujući čemu on istovremeno razumeva gradivo i aktivira širok spektar veština: od kreativnih do logičkih.

Zbog toga, osim što stiče konkretno znanje, učenik kroz mape uma razvija i druge veštine koje su važne za profesionalni uspeh u 21. veku:

• Planiranje i organizacija: Zahvaljujući preglednoj strukturi mapa, učenici vežbaju veštine strukturisanja ideja, kao i planiranje njihovog rasporeda.
• Komunikacijske veštine i timski rad: Proces dodavanja ideja na mapu u učionici je zajednička aktivnost, tokom koje svaki učenik ima svoj doprinos kroz predlaganje i obrazlaganje ideja. Na taj način osnovci razvijaju komunikacijske veštine, ali i sposobnosti za timski rad.
• Veštine analize i sinteze: Pregledna vizuelizacija i veze između pojmova na mapama omogućavaju osnovcima da razumeju svaki pojam na dublji način, kao i njegovu ulogu u široj celini. Na taj način vežbaju se veštine analiziranja.
• Kreativnost: Proces kreiranja mapa uma omogućava učenicima da sami predlažu različite ideje, da samostalno razmišljaju i da, zahvaljujući razumevanju koncepata, sami generišu nove pristupe. Tako se stiče jedna od najtraženijih veština današnjice – kreativno razmišljanje.

Za koje predmete su mape uma najefikasnije?

Zahvaljujući njihovoj preglednosti i vizuelnoj upečatljivosti, mape uma za učenje mogu se koristiti za najrazličitije predmete: od jezika, preko prirodnih i društvenih nauka, do umetnosti.

Ova tehnika je sjajno pomoćno sredstvo za osnovce kojima određeni predmeti ne idu od ruke ili imaju strah od njih. Zahvaljujući njoj, bolje će razumeti gradivo koje im teže ide i pri tome će se zabaviti. Ukoliko vaše dete ne pokazuje sklonost ka pamćenju imena država ili glavnih gradova, mape uma za geografiju mogu mu pomoći da ovu oblast lakše savlada, tako što će uz svaki grad vezati i određenu sliku ili boju.

Takođe, mnogi stariji osnovci imaju problem sa predmetom kakav je hemija, upravo zbog toga mape uma u hemiji su sjajno pomoćno sredstvo da se apstraktni odnosi između hemijskih elemenata dožive na slikovit i plastičan način. Matematika je takođe jedan od predmeta od koga zaziru mnogi osnovci, posebno oni koji imaju sklonost prema umetnosti ili društvenim naukama, mape uma za matematiku pomoći će im da ovaj predmet dožive na zabavan i kreativan način i tako ga bolje razumeju, pa čak i zavole.

Mape uma su odlične i za društvene i umetničke predmete, a posebno su efikasne u nastavi stranih jezika.

Mape uma za engleski jezik

Mape uma su sjajan način za učenje stranog jezika. Na primer, za usvajanje vokabulara iz engleskog mape uma su mnogo efikasnije od klasičnog zapisivanja reči u svesku. One predstavljaju napredan način učenja koji će vašem osnovcu omogućiti da veoma brzo proširi vokabular.

Kako da kreirate jednu ovakvu mapu?

Veoma lako: pre svega, odredite temu. Na primer, hrana. Upišite centralni pojam: hrana/ food i potom iz tog pojma izvedite podteme koje se granaju od centralnog: obroci, dezerti, meso, voće, povrće, piće. Za svaku od ovih podtema izaberite nekoliko najvažnijih reči koje su u vezi sa njim. Na primer, obroci: doručak, ručak, večera, užina. Svaku od ovih stavki napišite na srpskom i na engleskom jeziku.

Zbog čega je ovo efektno? Zato što je vizuelno upečatljivo, a reči su smisleno povezane kroz šire koncepte, pa dete na jednostavan način može da pronađe reč koja ga interesuje tako što zna kojoj vrsti pripada umesto da lista po rečniku.

Pored toga što su dobre za učenje stranog jezika, mape uma mogu se koristiti i u nastavi maternjeg jezika. Tako, na primer, mape uma za srpski jezik mogu osvežiti i učiniti zabavnim čak i učenje gramatike i pravopisnih pravila.

Ukoliko vaše dete uči o upotrebi velikog slova, mape uma mogu mu biti od velike pomoći. Kreirajte zajedno jednostavnu mapu i neka se vaše dete više nikad ne dvoumi kada treba da napiše veliko slovo.

Nacrtajte zajedno mapu u kojoj će centralni pojam biti: UPOTREBA VELIKOG SLOVA. Iz tog pojma povucite grane koje se smisleno nadovezuju na centralni:

1. vlastita imena;
2. početna reč u rečenici;
3. reči iz poštovanja.

Iz grane vlastita imena možete povući sledeće podteme i ispod svake upisati primer: imena, prezimena, nadimci, prisvojni pridevi od vlastitih imena; imena naroda i njihovih pripadnika; geografska imena: imena država, naseljenih mesta, kontinenata, reljefa i voda; istorijski događaji: ratovi, bune, ustanci, bitke, frontovi, revolucije, paktovi, mirovni sporazumi; imena institucija, ustanova, organizacija, manifestacija; umetnička, stručna, naučna dela, novine, časopisi, zakoni, dokumenta; nagrade i priznanja; objekti: građevine, saobraćajnice, spomenici, dvorane, hramovi.

Zabavne i edukativne

Mape uma predstavljaju sjajno sredstvo koje može pomoći vašem osnovcu da efikasnije i sa razumevanjem usvaja gradivo. One istovremeno podstiču njegovu kreativnu i logičku stranu, a svojim vizuelnim potencijalom, kao i mogućnošću da se crtaju na kompjuteru, predstavljaju odlično sredstvo u nastavi 21. veka jer su istovremeno zabavne i edukativne.